Inleiding 2/8
Al Bachs cantates beluisteren
Vandaag de dag is toegang tot de overgeleverde cantates relatief eenvoudig. Rond 1970 raakten Bachs cantates opnieuw in de belangstelling en elke muziekliefhebber begrijpt waarom: op kleinere schaal zijn veel cantates muzikaal zo rijk als Bachs bekendste vocale werken: de oratoria, de passies, de missen. Bach zocht de grenzen van het genre op en wist daarin veel variatie aan te brengen.3 Dankzij muziekdiensten als Idagio, Apple Music, Tidal, Spotify heeft men toegang tot volledige cycli, inmiddels in hoge resolutie. Ook YouTube biedt veel cantateopnamen, maar mogelijk met mindere geluidskwaliteit en vaak hinderlijk onderbroken door advertenties.
Zodra je al Bachs cantates wilt beluisteren, vraag je je af welke uitvoering je moet nemen. Ik geloof niet dat er een uniek beste uitvoering is. Het beluisteren van meerdere goede uitvoeringen stelt je juist in staat verschillende aspecten van Bachs cantates te ontdekken, en dit misschien met name bij ensembles die zich verdiepen in de historische uitvoeringspraktijk. Bekende ensembles en hun leiders zijn:
- Musica Antiqua Amsterdam onder leiding van Gustav Leonhardt,
- Concentus Musicus Wien onder leiding van Nikolaus Harnoncourt,
- Bach Collegium Stuttgart onder leiding van Helmuth Rilling,
- Amsterdam Baroque Choir and Orchestra onder leiding van Ton Koopman,
- Bach Collegium Japan onder leiding van Masaaki Suzuki,
- Monteverdi Choir, English Baroque Solist onder leiding van John Eliot Gardiner,
- La Petite Bande onder leiding van Sigiswald Kuijken,
- Collegium Vocale Gent onder leiding van Philippe Herreweghe,
- Nederlandse Bachvereniging onder leiding van Jos van Veldhoven of Shunske Sato,
- Vox Luminis onder leiding van Lionel Meunier,
- J.S. Bach-Stiftung St. Gallen onder leiding van Rudolph Lutz.
Je kunt cantates uitsluitend beluisteren, wat voor liefhebbers al zeer de moeite waard is. Je kunt soms ook wat grondiger te werk gaan. Voor het tweede type luisteraar is dit lectionarium van bijbelfragmenten (perikopen) samengesteld.
Mijn luisterpraktijk was als volgt. Om te beginnen heb ik een spreadsheet gemaakt waarin alle cantates in historische volgorde staan opgesomd. Je kunt hiervoor de historische reeks gebruiken op de website van Eduard van Hengel. Ik kon nu óf alles strikt in de historische volgorde beluisteren óf historisch beluisteren afwisselen met het volgen van het Lutherse kerkjaar. Ik koos voor het laatste. Om de cantates volgens het Lutherse kerkjaar te beluisteren, gebruikte ik onder andere de BWV-links onder de hoofdstuktitels in dit lectionarium.4 Zo’n link brengt je naar de bespreking van de betreffende cantate op Eduard van Hengels website. Met behulp van het Overzicht kerkcantates achterin de pdf- of Apple Book-versie van dit lectionarium kun je overigens op basis van BWV-nummer of cantatetitel nagaan voor welke dag in het kerkjaar de cantate bestemd is en door op de bestemming te klikken de relevante perikopen voor die dag vinden. Op het web vind je die informatie met behulp van Eduard van Hengel.
Met deze cantate-infrastructuur op orde, volgde ik per cantate vier stappen:
- Als het om een kerkelijke cantate ging, las ik voordat ik een cantate beluisterde de bijbehorende perikopen in dit lectionarium.
- Daarna las ik wat in Dürrs Johann Sebastian Bach - Die Kantaten of op de website van Eduard van Hengel over de cantate te vinden is. Dürr en Van Hengel vullen elkaar vaak aan.
- Vervolgens beluisterde ik de cantate, met tekst en vertaling binnen handbereik. Een partituur vond ik via Van Hengel.
- Tenslotte werkte ik mijn spreadsheet bij.